Doorgaan naar hoofdcontent

Vasten: oefenen in levenskunst?

N.B. Onderstaand blogbericht is een anders-dan-anders-bericht. Het is namelijk een blogbericht in opdracht. Als toekomstige dominee word ik geacht te oefenen in digitaal communiceren en het aanzwengelen van discussie. Dat betekent dat ik nog-meer-dan-anders blij ben met reacties, of ze nu kritisch, instemmend, meedenkend, tegendenkend of wat dan ook van aard zijn!

Nog anderhalve week en ik mag weer: e-mail en Facebook checken zo vaak ik wil. Ik hoef niet meer vijf keer per dag de verleiding te weerstaan om éven online te gaan, ik hoef niet meer nutteloos uit het raam te staren tijdens de treinreis van en naar college (hoewel dat eigenlijk wel lekker is) en niet meer één moment in te plannen om mails te beantwoorden (hoewel dat eigenlijk wel lekker rustig is). Over anderhalve week is het Pasen. Dan is de veertigdagentijd voorbij, en daarmee ook mijn eigen invulling van deze periode als vastentijd: maximaal twee keer per dag inloggen op mijn e-mailaccount en Facebook.

"Dat is toch geen vásten?" reageerde een jaargenootje. Nee, dat is geen vasten zoals katholieken dat van oudsher doen in de veertigdagentijd (of moslims tijdens de ramadan), wanneer ze gedurende een bepaalde periode bepaalde etenswaren laten staan of zelfs helemaal niet eten en drinken. Toch is de reden van mijn 'vasten' van dezelfde aard als wanneer ik zou vasten op het gebied van voedsel. In de tijd voor Pasen wil ik wat meer ruimte maken voor de dingen die ik belangrijk vind - ja, God onder andere - door iets te schrappen uit mijn leven dat eigenlijk overbodig is. Ik zou dat kunnen doen door niet te snoepen, maar dit jaar doe ik het door te stoppen met loze e-mailcheckmomenten en Facebook-kwartiertjes.

Nog één keer uitgebreid eten? Vastelaovend in Cothen

Dat er nog honderd andere manieren zijn om vorm te geven aan vasten, ontdekte ik op vastelaovend (de laatste avond van Carnaval, voordat de veertigdagentijd begint) in mijn stagegemeente. De predikant had wie dat maar wilde uitgenodigd om bij haar in de pastorie te komen om nog één keer een overvloedige maaltijd te eten, vergezeld van een goed gesprek over vasten. Voor sommige aanwezigen had de overvloedige maaltijd inderdaad het karakter van een 'laatste keer', voorafgaand aan veertig dagen soberder eten. Voor anderen waren het de laatste glazen wijn, of de laatste kop koffie. Iedereen had zijn of haar eigen vastenproject bedacht, en het ene idee riep het andere op: iedere dag een voorwerp weggeven dat je zelf niet gebruikt, een keer per week koken uit de voorraadkast, drie keer per week een lange wandeling maken...

En het laatste glaasje wijn?

De invulling verschilt dus van persoon tot persoon. Dat heeft er denk ik mee te maken dat het gebruik van vasten is 'overgeplant' van een traditioneel-katholieke context (een van de aanwezigen wist nog te vertellen hoe in haar katholieke jeugd alle kinderen in de vastentijd hun snoep opspaarden in een speciaal blikje; het vasten werd in die context dus eenduidig vormgegeven) naar postmoderne protestantse gelederen.  Daarmee gaat deze oude gewoonte de verbinding aan met de hedendaagse cultuur, waarin diversiteit en individualiteit belangrijke pijlers zijn.

Zodra de vanzelfsprekendheid van een gebruik wegvalt, ontstaat ook de noodzaak om na te gaan denken over het 'waarom'. Het viel mij op dat tijdens het gesprek op onze vastelaovend twee motieven steeds terug kwamen. Enerzijds de wens om onnodige zaken in het leven overboord te zetten, en anderszijds de wens om met meer aandacht te leven (aandacht voor het moois dat je tijdens de drie wekelijkse wandelingen tegenkomt bijvoorbeeld). Beide motieven zijn gericht op de wens om anders te leven: simpeler, gelukkiger. Vasten als oefenen in levenskunst.

Hierdoor heeft dit vasten wel wat weg van andere, seculiere levenskunstprogramma's, zoals mindfullness of de boeken van Joep Dohmen. Tegelijk zou je vasten ook kunnen zien als tegenbeweging ten opzichte van de seculiere maatschappij. Terug naar de basis, naar 'minder' en 'aandachtiger' te midden van een samenleving waar 'meer' en 'sneller' de belangrijkste drijfveren lijken te zijn.

Verliest vasten door de nadruk op levenskunst haar religieuze wortels? Zouden we ons vasten niet veel meer in gelovige termen moeten duiden?

Ik denk van niet. Want bij alle motieven en redenen die je aan kunt voeren, blijft vasten toch bij uitstek iets wat je dóet. Vasten geeft geen woorden aan geloof, maar handen en voeten.

Voor mij geldt ook dat ik, iedere keer wanneer ik mijn e-mail wil checken en me dan bedenk dat dat niet mag, even uit mijn dagelijkse routine gegooid wordt. Hoewel mijn daginvulling niet zichtbaar veel verandert, is zo'n moment toch steeds weer een time-out. Vaak genoeg erger ik me aan zo'n time-out, en op betere momenten herinnert het me aan mijn voornemen om 'ruimte te maken'. Maar altijd is er de (soms vage) herinnering aan dat feest dat in het vooruitzicht ligt, dat Pasen heet.

En waar zou Pasen anders over gaan dan over de 'kunst van het leven'?

Reacties

  1. Wat kun jij toch mooie blogs schrijven...:). Ik heb nog een tijdje na zitten denken nadat ik je verhaal gelezen had. Dat heeft het dus alvast bewerkstelligd. Ik begrijp uiteindelijk toch niet zo goed wat voor "voordeel" het heeft om vasten niet in gelovige termen uit te drukken. Is dat een huivering? Op zich zijn "levenskunst" en "aandachtig leven" prachtige woorden en ik zie de overeenkomsten met mindfullness ook wel. Maar dan nog kun je er niet om heen dat je dat aandachtige, mindfull leven als (zoekende) gelovige leeft. Want "aandacht" impliceert dat je èrgens aandacht voor hebt. Voor God? Je noemt zelf al ruimte maken voor God (en andere zaken). Blijkbaar zorgen die onderbrekingen in het snelle, routinematige leventje dat je wel degelijk na gaat denken. (Daarom snap ik ook je onderscheid tussen enerzijds woorden aan en anderzijds handen en voeten aan geloof niet zo goed; volgens mij hebben die heel veel met elkaar te maken). Je staat in deze wereld en richt je op iemand/iets. Je staat ook in de tijd, in een bepaald verband en richt je op wat je toe-komt en je gegeven is: Pasen. "De kunst van het leven." Prachtig gevonden. Iets om ruimte voor te maken, om naar te zoeken, om woorden aan proberen te geven, om uit te leven met handen en voeten. Denk ik:).

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Hoi Evelien, dankjewel voor het compliment! :) en voor je verdere gedachten vooral.

      Ik heb je misschien een beetje op het verkeerde been gezet met het zinnetje "Ik denk van niet". Ik bedoelde niet zo zeer dat het een voordeel is om vasten in niet-religieuze termen te duiden, meer dat het niet per se hoeft - hoewel ik het voor mezelf wel doe, idd, ruimte maken voor God.

      Waar er geen of weinig woorden zijn voor geloof, wil dat nog niet zeggen dat er geen geloof is. Dan kunnen handen en voeten soms dingen uitdrukken die woorden niet kunnen. Maar ik ben het met je eens dat die drie vaak nauw samenhangen.

      Verwijderen
  2. Je blog zet mij aan het denken over het vasten. Vorig jaar sprak ik er met mijn (islamitische) buurman over. Ik zei dat vasten voor mij betekende dat ik mij bewust werd van wat ik altijd heb, door het tijdelijk op te geven. Hij zei dat hij vastte omdat God dat wilde, punt uit. Daar valt in zijn geval wel wat voor te zeggen natuurlijk.
    Ik denk dat psychologische taal en religieuze taal gedeeltelijk hetzelfde landschap beschrijven. Dat betekent dus dat je rustig de betekenis van vasten kan beschrijven door niet-religieuze taal te gebruiken. Veel religieuze geboden zijn daadwerkelijk goed voor de psyche van de mens.
    Anderzijds is het ook goed om die religieuze taal af en toe te gebruiken, ook in verband met vasten. Weinig mensen zijn meer geoefend in die taal, en door de in onbruik geraakte taal kan een gedeelte van het landschap niet meer beschreven worden. Of op zijn minst is het moeilijker geworden.
    Tot zover de beschouwing op religieuze taal. Dan nog jouw vraag: waarom zou je vasten in de veertigdagentijd, en als je het doet: moet je er dan religieuze woorden aan geven, of kan het ook zonder?
    Als ik vast doe ik dat voor een gedeelte om de reden die ik hiervoor noemde. Een andere reden is dat de veertigdagentijd een apart gezette tijd is, speciaal bestemd voor inkeer en bezinning. Mijn reden om mee te doen aan de vastentijd is dat ik gebruik wil maken van die momenten van inkeer en bezinning. Dat doe ik door 40 dagen lang te korten op iets wat ik normaal doe (zoals Facebooken e.d.) of door een speciaal voornemen te formuleren 'Elke dag een psalm lezen'. Voor mij heeft die bezinning een religieuze betekenis, maar dit is ook gedeeltelijk psychologisch uit te leggen: Onderbreking van de sleur, tijdelijk momenten van zelfreflectie inbouwen in mijn dagelijkse routine. Toch dekt dat niet de hele lading.
    Zomaar wat gedachten, ik hoop dat je er wat mee kunt.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ha Sifra, dankjewel!! Vooral de opmerking van je islamitische buurman blijft in mijn hoofd hangen. "Vasten omdat God het wil" brengt de kwestie terug tot een benijdenswaardige simpelheid - en hoewel ik daar zelf niet aan zou kunnen of willen, benadrukt het des te beter mijn stelling dat vasten vooral gaat om het doen, en minder om het denken!

      Verwijderen
  3. en dan..
    dan, na pasen
    wat blijft erover
    blíjft er wat over

    Hoe ga jij verder na dat vasten op wat voor manier dan ook?
    Dat zijn gedachten waar ik na het lezen van deze blog mee bezig blijf zo door de dagen heen. Eerst gewoon door benieuwd te zijn hoe jij nu verder gaat met face book en mail en later ook algemener en meer naar mezelf toe, wat heb ik wat zouden anderen meenemen van het vasten in de weken na Pasen, hoelang houd jij, hou ik het vol voor ik weer vergeet..?
    Pasen als levenskunst zien, een vondst.! En daarvoor moet je bij jezelf naar binneen durven kijken om vastgeroeste gewoonten aan te treffen die je in de weg staan dichter bij jezelf te kunnen blijven. Vasten kan daartoe een opstap zijn. Ik ben het met je eens dat dat op zeer verschillende manieren kan.
    Dank dat je jou gedachten daarover hebt gedeeld, het heeft mij aan het nadenken gezet over Pasen - Leven - Vasten
    Corry

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik mag hopen dat er wat overblijft... En misschien dat er ook wat bij komt: Pasen is niet voor niets het feest van een nieuw begin! Ik wil zeker nog nadenken hoe daar invulling aan geven.

      Wat in elk geval blijft, zelfs als ik weer terugkeer in de dagelijkse sleur: weten dat het anders kan.
      Dankjewel voor je reactie, je zet mij ook weer verder aan het denken!

      Verwijderen
  4. Er ging iets mis met het reactie-systeem, maar via de mail deze reactie van Jolande:

    "Ik had de reactie niet opgeslagen of gekopieerd, dus ik weet niet meer precies wat ik geschreven had. Jammer, want ik had er best wel even een poosje voor gezeten. Ik doe een 2e poging:

    Leuk om je blog over onze 'carnavalsavond' te lezen (de term vastelaovend was nieuw voor me!). Wat mij intrigeerde was de zin: 'In de tijd voor Pasen wil ik wat meer ruimte maken voor de dingen die ik belangrijk vind - ja, God onder andere - door iets te schrappen uit mijn leven dat eigenlijk overbodig is'. Vooral dat 'onder andere' bleef bij mij haken. God als 1 van de vele 'dingen' die je aandacht vragen... Ik probeer me dat voor te stellen, hoe dat er uit ziet: meer ruimte maken voor God. Waarom wil je dat eigenlijk? Wat verandert er daardoor? En is er een verbinding met al die andere dingen die je aandacht vragen, of is hij/zij/het gewoon onderdeel van een lange rij?
    De zin roept vervreemding bij me op, en leidt m.i. onvermijdelijk tot de conclusie die je zelf ook al trekt: je kunt God erbij halen bij het vasten, maar het hoeft niet. En dat geldt m.i.niet alleen voor het vasten, maar voor het hele leven. Waarom zou je dat eigenlijk doen, God erbij halen? Wat voegt het toe? Het leidt zo vaak tot misverstanden, onbegrip, verwijdering. Wat zouden we verliezen als we niet meer over God zouden spreken maar bijv. over levenskunst, bezieling, oriëntatie, inspiratie, verbinding?"

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Ha Lieke,
    leuk om je blog te lezen!
    bij de 'terugkomavond' van de deelnemers aan de Vastelaovond bleek dat het vasten hen ervan bewust had gemaakt dat dit 'andere' tijd is, de tijd voor Pasen. Op een ander moment in het jaar doen we dit niet... dus impliciet is het zeker op Pasen gericht. Misschien alleen onuitgesproken... waarom juist in de aanloop naar het Paasfeest? Ik denk zelf dat het wel iets te maken heeft met 'je leven verliezen om het te winnen'. Maar dat zou ik een volgende keer wel in de groep kunnen gooien ;-).
    Overigens ging het vasten mij (dominee...) de laatste weken slecht af. Er werd zoveel concentratie gevraagd op het voorbereiden van vieringen, Passion, 40dageninspiratie dat het me moeite kostte om me van alles te ontzeggen. En ik was al zoveel bezig met Pasen...
    Met een vriendin en collega uitpuffend op tweede Paasdag vroeg ik me af, of vasten wel iets is voor (deze) dominees.. ;-)

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

Populaire posts van deze blog

Een grote rode boerenzakdoek - bij het overlijden van Nico ter Linden

Nee, dit is geen zakdoek uit verdriet - of misschien ook een beetje wel, stiekem, want hij was voor mij zo'n mens waarvan je je niet kunt voorstellen dat hij ooit voorbijgaat. Ik was een jaar of vijftien en Nico ter Linden kwam naar Houten. Als echte fan moest ik daar natuurlijk bij zijn, en als echte BN'er was hij in het echt natuurlijk een stuk kleiner dan ik me had voorgesteld. Van wat hij vertelde die avond weet ik weinig meer. Wel nog dat hij van tijd tot tijd zonder enige schaamte zijn grote rode boerenzakdoek tevoorschijn haalde om zijn neus te snuiten. Daarna borg hij de zakdoek weer op, keek de zaal eens rond en vertelde verder. Niemand had de tijd om het hilarisch te vinden, en binnen een paar seconden had hij ons weer mee teruggevoerd naar de wereld van de aartsvaders. Ik was een jaar of twaalf en ik zat vol met vragen. Mijn moeder gaf me een boek met de gebundelde columns van Nico ter Linden, Kostgangers. Ik las dat geloof en ongeloof bij elkaar horen, 'al

Wie ben ik dan?

Wat een verhalen, gisteravond. De huiskamer van de pastorie in Cothen was overvol - mensen die allemaal op de een of andere manier in hum omgeving te maken hebben met dementie, en ik mocht met hen het gesprek aangaan. Los van mijn rol als stagiaire en gespreksleider en alles wat ik daarin al dan niet nog te leren heb, was ik vooral onder de indruk van al die verhalen. Gespreksavond in Cothen Wie ben je nog als je dement wordt? Je bent niet meer wie je was, in ieder geval. Je kunt niet meer wat je vroeger wel kon: helder redeneren, autorijden, koken (al weten misschien je handen nog veel langer dan je hoofd hoe je de aardappels moet schillen). Je karakter kan veranderen. De rol die je inneemt in je gezin en in de maatschappij verandert: opa of oma, partner, moeder, vader - dat blijf je, maar je wordt ook steeds meer 'patiënt'. Je verandert, en dat kan snel gaan. Al die verhalen over verandering deden me ook weer denken aan mijn eigen oma, inmiddels overleden

De stilte die volgt op een slotnoot

Pinksteren in de Lutherse kerk, Utrecht, en tevens het 400-jarig bestaan van de gemeente. Een feestelijke dienst, waar ik met het Vocaal Theologen Ensemble in mee mag zingen. Ik vind het een voorrecht. Een voorrecht om de koperblazers letterlijk te voelen trillen in je buik, omdat je er met je neus bovenop staat, en een voorrecht om de stilte te horen, strak van de spanning, die volgt op de slotnoot van een extra indrukwekkend stuk. We hebben een motet van componist Hans Jansen gezongen, een zing-sprekende vertolking van het pinksterverhaal. Het motet eindigt met een bed van spannende ondertonen waar de sopranen hun hoge e als het ware in kunnen leggen. Het laatste akkoord houdt acht, tien, twaalf tellen aan; de dirigent strekt haar arm verder en nog verder uit, slaat ons af, en dan is het stil. Over stilte kun je haast niet schrijven. We hebben geleerd om na een slotnoot de aandacht nog vast te houden, door niet te rommelen in onze papieren, niet te bewegen, zelfs niet zichtb